Chúng ta đã Agile từ khi nào? – Khám phá Agile dưới một góc nhìn rất khác

Agile xuất hiện từ khi nào? Phải chăng Agile chỉ bắt đầu khi Tuyên ngôn Agile ra đời trong lĩnh vực phần mềm? Không triết lý nào ra đời chỉ sau một đêm, nó luôn là cả một quá trình phát triển tư duy, cách làm và thực tiễn. Hãy cùng khám phá hành trình 2500 năm từ cổ đại đến hiện đại, từ phương Đông đến phương Tây, từ Lão Tử, Tôn Tử đến Machiavelli, Hume, Darwin, Drucker, Inamori, ông nội Scrum, cha đẻ của Scrum… để thấy sự phát triển của triết lý hay lối tư duy kiểu Agile.

Lão Tử – Thuận tự nhiên

Chúng ta quay trở lại với một nhân vật cổ xưa, người không hề ký vào Tuyên ngôn Agile nhưng có tư tưởng thấm nhuần triết lý Agile – Lão Tử. Trong tác phẩm Đạo Đức Kinh, Lão Tử đã để lại những nguyên tắc lãnh đạo và quản trị cho người phương Đông suốt gần 3.000 năm qua, với những câu nói kinh điển như: “Không làm gì mà không gì là không làm” (Vô vi nhi vô bất vi). Câu này không có nghĩa là không làm gì cả, mà là làm thuận theo tự nhiên, thuận theo quy luật để đạt hiệu quả một cách nhẹ nhàng, nhàn nhã.

Áp dụng vào quản trị, triết lý này hàm ý rằng nếu tổ chức được xây dựng đúng quy luật thì không cần phải kiểm soát chi tiết, mọi thứ vẫn tự vận hành trơn tru. Một công ty được tổ chức hợp lý sẽ trở thành tổ chức tự hành; một nhóm được tổ chức tốt sẽ trở thành nhóm tự hành, tự quản lý, tự tổ chức (self-operating, self-managing, self-organizing).

Mấu chốt là phải tìm ra đạo, tức là quy luật vận hành, và thuận theo quy luật đó để làm việc, từ đó đạt được mục tiêu mà không cần tốn nhiều sức lực. Trong mô hình Scrum, tư tưởng này được hiện thực hóa bằng cách thiết lập framework và tạo ra một môi trường mà các thành viên trong nhóm có thể tự vận hành. Không còn cảnh một người đứng đầu giao từng nhiệm vụ cụ thể hay giám sát từng người, mà thay vào đó, cả nhóm cùng hợp tác và tự quản lý công việc của mình.

“Người ta sinh ra thì mềm mại, uyển chuyển như hài nhi, chết thì mới cứng đơ, bất động. Cây cỏ sống chết cũng như vậy.” Đây là tư duy của Lão Tử, nhấn mạnh rằng “cái cứng là chết, cái mềm là sống”. Đó chính là giá trị của sự linh hoạt và khả năng thích ứng. Từ xa xưa, Lão Tử đã truyền dạy đạo lý này, ban đầu dành cho các bậc quân vương, nhưng sau đó trở thành bài học phổ quát mà mọi người đều thấm nhuần. Ông khẳng định “Cư xử mạnh bạo là hạng dưới, mềm dịu là hạng trên”.

Tư duy về sự linh hoạt của Lão Tử không chỉ dừng lại ở ông mà còn được tiếp nối và phát triển bởi những bậc hiền triết khác như Trang Tử, cùng nhiều nhà tư tưởng phương Đông. Lý luận “vô vi” của Lão Tử đã ăn sâu vào đời sống của người phương Đông, bao gồm Việt Nam, Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc. Nếu hiểu Agile là sự thích nghi, linh hoạt, và khả năng phản hồi với sự thay đổi (responding to change over following a plan), thì nguyên lý về tính linh hoạt này đã được người phương Đông thực hành từ rất lâu.